"Hiện tượng Hà Mòn" ở Tây Nguyên, những vấn đề cần quan tâm

Mấy năm nay, ở khu vực Tây Nguyên, nhất là hai tỉnh Kom Tum và Gia Lai rộ lên một hiện tượng tôn giáo với các tên gọi khác nhau: "tà đạo Hà Mòn", "hiện tượng Hà Mòn" "đạo Gyin", "đạo Hà Mòn", "Công giáo Đề ga"... Bài viết này xin được cung cấp một số thông tin cũng như có những nhận xét, đánh giá bước đầu về vấn đề này. Xin được tạm sử dụng thuật ngữ "hiện tượng Hà Mòn" cho bài viết.

      Hà Mòn là tên một xã thuộc huyện Đak Hà, tỉnh Kon Tum, từ năm 1999 Hà Mòn còn được biết đến nhiều hơn với một "hiện tượng tôn giáo mới" ra đời ở đây mà người ta gọi là “tà đạo Hà Mòn”, “đạo Gyin”... "hiện tượng Hà Mòn" ra đời do bà Y Gyin, sinh năm 1942 dân tộc Ba na Rơngao là tín đồ Công giáo nhưng làm nghề thầy cúng, tâm trí không bình thường. Trước năm 2007 bà Y Gyin thường trú tại thôn Kơ Tu xã Hà Mòn, huyện Đak Hà, tỉnh Kon Tum, sau năm 2007 bà chuyến đến ở làng Kơ Tu, xã Hơ Moong, huyện Sa Thầy, tỉnh Kon Tum, hiện đã đi khỏi địa phương. Bà Y Gyin nói đã nhìn thấy “Đức mẹ Maria hiện hình” trên nóc nhà vào 12 giờ khuya ngày 20/12/1999. Lợi dụng tình hình đó một số người dân tộc thiểu số theo Công giáo ở Hà Mòn thêu dệt, phao tin cho rằng bà Y Gyin được Đức mẹ nhập vào để sáng lập ra một tôn giáo mới và tuyên truyền nội dung như: Ai theo Đức mẹ thì mọi nợ nần về vật chất và tinh thần đều được xóa, kể cả nợ ngân hàng; ốm đau không chữa cũng khỏi bệnh; người đã theo thì không được bỏ, nếu bỏ đạo gia đình sẽ ly tán; "Hà Mòn" mới là “tôn giáo riêng” của người dân tộc thiểu số Tây Nguyên. Ban đầu người theo "hiện tượng Hà Mòn" là một bộ phận tín đồ đạo Công giáo và chủ yếu là phụ nữ người dân tộc thiểu số, sau đó lan truyền và thu hút khá đông người đi theo.

Dựa vào Kinh thánh, giáo lý, giáo luật và các tín điều của Đạo Công giáo, những người đứng đầu "hiện tượng Hà Mòn" đã sao trích, tự biên soạn ra các tài liệu như: “Thông điệp Đức mẹ hiện hình” hay “Sứ điệp Đức mẹ Maria” được sử dụng như là “giáo lý” của “hiện tượng Hà Mòn”. Hoạt động chia thành nhiều nhóm nhỏ và sinh hoạt tại nhà riêng của "nhóm trưởng", không đến nhà thờ, nhà nguyện, không nghe linh mục làm lễ; trưởng nhóm thường là người am hiểu kinh kệ, giảng kinh và thực hiện các bí tích rửa tội, hôn phối. Cách thức hành lễ của hiện tượng này cũng bắt chước nghi thức của đạo Công giáo như “cầu nguyện, dâng hoa Đức Mẹ”, nhưng khi cầu nguyện thì ghi những lời răn của Chúa ra giấy đọc xong đốt lấy nước uống và thực hiện vào các ngày thứ 3 và thứ 5 hàng tuần.

Với những điều hứa hẹn nhảm nhí "Hà Mòn" đã thu hút được khá đông người dân trong vùng theo và lan ra các tỉnh khác. Đến nay số người theo Hà Mòn trên 3.500 người thuộc hai dân tộc Ba na và Sê đăng ở 34 thôn, làng của 17 xã thuộc 11 huyện trên địa bàn 3 tỉnh Kon Tum, Gia Lai và Đaklak.

Với sự nhảm nhí trong tín điều và bị lợi dụng ngay từ khi mới ra đời nên  "hiện tượng Hà Mòn" đã đem lại hậu quả không tốt:

 Ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống nhân dân: Đó việc người dân bỏ bê lao động sản xuất, nộp tiền cho các đối tượng cầm đầu "Hà Mòn", ảnh hưởng đến đời sống kinh tế vốn đã rất khó khăn của đồng bào dân tộc thiếu số. Các cháu học sinh là con em gia đình theo "hiện tượng Hà Mòn" bỏ học nhiều, ảnh hưởng đến việc học của các cháu, đến việc giáo dục chung của các trường ở khu vực miền núi và ảnh hưởng đến nhận thức của người dân tộc vốn ít coi trọng sự nghiệp học tập của con em (tại xã Ea Yiêng huyện Krông Pách, tỉnh Đắk Lắk cuối tháng 4/2012 có 113 học sinh các cấp bỏ học). Việc tin chữa bệnh bằng cầu nguyện, những điều nhảm nhí thay bằng đến các cơ sở y tế đã làm ảnh hưởng đến sức khỏe của người dân; ảnh hưởng đến nhận thức trở lại của người dân tộc về việc chữa bệnh bằng cầu cúng, bùa ngải.

 Hoạt động của "hiện tượng Hà Mòn" đã vi phạm pháp luật về tôn giáo, là một tổ chức không được Nhà nước công nhận, nhưng vẫn hoạt động: xúi dục, cưỡng ép người dân theo; xúi dục tín đồ Công giáo bỏ đạo; tụ tập đông người để hành lễ...

 Ảnh hưởng đến an ninh, trật tự của cả khu vực: Trong quá trình hoạt động "Hà Mòn" đã bị bọn Fulro lợi dụng, móc nối với những phần tử đứng đầu các nhóm, lập ra bộ khung Hà Mòn Tây Nguyên và phân công người phát triển "điểm nhóm Hà Mòn". Tuyên truyền gây chia rẽ đoàn kết giữa các dân tộc trong khu vực, giữa tín đồ Công giáo và người theo “hiện tượng Hà Mòn”; những người đi theo tự nhận là “Công giáo Đêga”, tập hợp lực lượng gây mất ổn định về an ninh ở một số địa bàn. Mục đích của bọn Fulro là phát triển, nhân rộng “Hà Mòn” để nhà nước phải công nhận là "tôn giáo riêng" và tiếp tục lợi dụng tôn giáo này vào mục đích phản động.

 "Hà Mòn" ra đời cũng giống như các hiện tượng tôn giáo mới, tôn giáo lạ ở Việt Nam, ra đời trong bối cảnh đời sống kinh tế, xã hội, tôn giáo khu vực Tây Nguyên có nhiều thay đổi: Hoạt động tôn giáo cởi mở, đời sống người dân còn nghèo và cũng bị xáo trộn, ảnh hưởng bởi một số công trình đang đầu tư xây dựng, phân hóa giầu nghèo ngày càng cao. Khu vực Tây Nguyên là nơi tập trung nhiều tín ngưỡng dân gian; hoạt động của các phần tử cực đoan, Fulro... là cơ sở quan trọng của sự ra đời và phát triển "hiện tượng Hà Mòn".

 Cũng giống như các loại hình tôn giáo mới, "Hà Mòn" ra đời tập trung trong vùng dân tộc thiểu số như: Sê Đăng, Ba na, (cùng nhóm ngôn ngữ, ở vùng khó khăn); điểm xuất phát từ một người rồi lan ra trong cộng đồng, từ một điểm rồi lan sang các khu vực khác, từ hiện tượng thần bí thành hiện tượng tôn giáo.

 "Hà Mòn" ra đời từ đạo Công giáo nhưng lại biến tướng thành một thứ tôn giáo mang màu sắc dị đoan, mê tín thể hiện: người sáng lập, điều hành và đối tượng theo chủ yếu là tín đồ đạo Công giáo; nội dung tuyên truyền được lấy từ Kinh thánh, giáo lý, giáo luật và những tín điều Công giáo (phần nói về Đức mẹ Maria) nhưng biên soạn lại với những điều mê tín, lừa mị. Cũng như việc thực hiện nghi lễ đơn giản theo nhóm, không cần nhà thờ, linh mục làm lễ. Điều đó đã phản ánh người dân tộc thiếu số Tây Nguyên đang hướng tới việc đơn giản hóa hoạt động Công giáo cho phù hợp với hoàn cảnh riêng.

 "Hà Mòn" là hiện tượng mang nặng tính dị đoan, mê tín, ra đời tại Tây Nguyên lại là nơi mà tàn dư của bọn Fulro hoạt động nên rất dễ bị lợi dụng vào các hoạt động vi phạm pháp luật, ảnh hưởng đến khối đại đoàn kết dân tộc, làm băng hoại các giá trị văn hóa, tín ngưỡng truyền thống và tôn giáo thuần túy của các dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên; bị lợi dụng vào mục đích chính trị khi bọn Furlo lợi dụng để dựng lên cái gọi là "Công giáo Đề ga" hay "Thiên Chúa giáo Đề ga" để tập hợp lực lượng, tuyên truyền hoạt động ly khai, tự trị của Ksokok và đồng bọn chống phá Nhà nước.

"Hiện tượng Hà Mòn" ở Tây Nguyên không chỉ ở là vấn đề “mê tín dị đoan, tà đạo” mà là vấn đề mang tính xã hội. Do đó, giải quyết vấn đề "Hà Mòn" cần đặt trong tổng thể các vấn đề mang tính vĩ mô của các dân tộc thiểu số Tây Nguyên nói chung và những địa phương mà "hiện tượng Hà Mòn" đang hoạt động nói riêng. Đó là giải quyết các vấn đề về đời sống vật chất, tinh thần, văn hóa và nhận thức của đồng bào dân tộc, cụ thể tập trung một số nhóm giải pháp cơ bản sau:

- Giải pháp tuyên truyền: Làm tốt công tác tuyên truyền chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước về dân tộc, tôn giáo; cần đổi mới, mở rộng cả về nội dung và đối tượng tuyên truyền (chú trọng già làng, trưởng bản, người có uy tín trong đồng bào dân tộc). Cần nghiên cứu kỹ nhu cầu tâm linh, tín ngưỡng và đời sống kinh tế của đồng bào theo "hiện tượng Hà Mòn" ở từng địa phương để có nội dung tuyên truyền đúng theo các chính sách về tôn giáo, về phát triển kinh tế, xã hội cho phù hợp, đạt hiệu quả thiết thực.

- Giải pháp về phát triển kinh tế: Thực hiện nghiêm túc chủ trương của Đảng, Nhà nước về các chính sách cho đồng bào dân tộc thiểu số ở khu vực này. Cần quan tâm và đầu tư về cơ sở hạ tầng, phát triển sản xuất đảm đời sống kinh tế của đồng bào dân tộc thiểu số. Đầu tư, phát triển về văn hóa giáo dục, y tế, an sinh xã hội và cung ứng dịch vụ công cho khu vực này, để người dân nơi đây được thừa hưởng sự quan tâm của Đảng, Nhà nước và toàn xã hội.

- Giải pháp dân tộc: Cần có chính sách về bảo tồn, khôi phục, phát huy các giá trị và hoạt động văn hóa, tín ngưỡng, tôn giáo truyền thống; làm nơi giải trí và sinh hoạt cộng đồng cho đồng bào dân tộc. Tránh để đồng bào không có nơi sinh hoạt và bị lôi kéo theo các hiện tượng tôn giáo mới.

Sử dụng người già, người có uy tín trong các dân tộc thiếu số như Ba na, Sê đăng đến các buôn làng để vận động bà con bỏ "hiện tượng Hà Mòn", chăm lo cuộc sống và đưa tín ngưỡng truyền thống tốt đẹp đã được lựa chọn trở lại với những người theo " hiện tượng Hà Mòn". Sử dụng sách báo tiếng dân tộc phải có nội dung tuyên truyền dễ hiểu, đài truyền thanh, truyền hình phải có nội dung thiết thực, nhất là đưa những người già, người có uy tín lên đài tiếng nói, đài truyền hình khuyên bảo bà con vùng theo " hiện tượng Hà Mòn".

- Giải pháp về tôn giáo: " hiện tượng Hà Mòn" là một hiện tượng tôn giáo, đồng thời lại xuất phát từ đạo Công giáo và đang lôi kéo tín đồ Công giáo bỏ đạo, do đó giải pháp về tôn giáo ở khu vực này cần được coi trọng. Các địa phương cần đánh giá lại tình hình tôn giáo và sinh hoạt tôn giáo ở đây, những thuận lợi và khó khăn, tìm hiểu nguyện vọng tôn giáo của đồng bào dân tộc thiểu số để làm căn cứ tham mưu cho UBND một số tỉnh Tây Nguyên tỉnh giải quyết “sớm” nhu cầu chính đáng của bà con. Tránh để những nhu cầu tôn giáo thuần túy chậm được giải quyết, gây bức xúc cho tín đồ và chức sắc. Tuyên truyền cho nhân dân và những người theo Hà Mòn hiểu rõ tác hại của hiện tượng này, cũng như bản chất thâm độc của các phần tử Fulro lợi dụng Hà Mòn nhằm đẩy người dân vào các hoạt động vi phạm pháp luật để họ bỏ " hiện tượng Hà Mòn" chăm lo làm ăn. Động viên giúp đỡ, hướng dẫn những người bỏ " hiện tượng Hà Mòn" quay về để họ không tự ti mặc cảm và tổ chức lại cuộc sống. Những hoạt động vi phạm pháp luật của tổ chức, cá nhân lợi dụng “hiện tượng Hà Mòn” cần xứ lý nghiêm và dứt điểm./. (http://btgcp.gov.vn/)